Azken hamasei urteotan Mundukide Fundazioaren eta Josu Urrutiaren (Bilbo, 1974) bideak estuki lotuta egon dira. 2009an Brasilgo programan egon zen boluntario moduan eta 2012tik aurtengo udan kargua utzi duen arte Mundukideren zuzendaria izan da. Mundukideko familiak eskerrik beroenak eman nahi dizkio eta etorkizun oparoa desio.
Hamahiru urtek askorako ematen dute eta horixe izan da Josu Urrutiak Mundukide Fundazioko zuzendari moduan emandako denbora. Behin kargua utzita, egindako lanaren, Fundazioaren egoeraren eta elkartasunaren inguruan hausnartu du.
Zein sentipenekin utzi duzu Mundukide?
Penarekin, etapa oso polita amaitzen delako. Neuk hartutako erabakia izan da kargua uztea, iruditzen zitzaidalako bai niretzat eta baita erakundearentzat ere momentu aproposa zela. Hiru plan estrategiko garatu eta horiekin lan egin dut nik, eta orain plan berria egiteko garaia dela ikusita, pentsatu nuen Mundukidek behar duen hori, nolabait esateko behar duen aire berri hori, emango dion pertsona berri bat etortzeko une ona zela. Era berean, kooperatibetan ere hamabi urteren bueltako agintaldiak izaten dira ohikoenak.
Maila pertsonalean, zelako hamahiru urte izan dira?
Ikuspuntu askotatik oso aberasgarriak. Batetik, kooperatibak barrutik ezagutu ditudalako. Bere momentuan Laboral Kutxan egin nuela lan, baina oso denbora laburrean; nire aita kooperatibista izan zen eta nire anaia ere kooperatibista da. Baina urte hauek kooperatibismoa bera eta Mondragon hobeto ezagutzeko balio izan didate. Bestetik, oso aberasgarriak izan dira baita ere hemendik urrun dagoen mundu bat ezagutzeko aukera eman didatelako. Askotan pentsatzen dugu mundua Euskal Herrira edo Europara mugatzen dela, baina gu salbuespena gara; gurea errealitate oso erosoa da. Munduan badira 6.000 milioi pertsona beste era batera bizi direnak, eta nire iritziz, badugu haienganako erantzukizun bat; gehiengoa gu baino okerrago bizi da eta ezin dugu ezer ere gertatuko ez balitz bezala bizi. Azkenik, ezberdintasun horiek murriztu eta beharra dutenen alde lanean ari den pertsona asko ere topatu dut.
Zu zeu ere, Mundukideko zuzendari izan aurretik, boluntarioa ere izan zinen.
Ni bankaren munduan hasi nintzen, baina bere momentuan hori nire bidea ez zela erabaki eta Mundukiderekin Brasilera joan nintzen boluntario moduan. Beti esaten dut 35 urterekin izan nuela 40 urteen krisia. Ikusi nuen nirekin ez zetorrela bat mundu kapitalista batean beste batzuek dirua irabazteko lan egitearen filosofia. Eta anaiaren bidez jakin nuen Mundukiden ekonomista baten bila ari zirela Brasilera joan eta kreditu kooperatiba baten laguntzeko. Niretzat aukera bikaina izan zen: sei hilabete eman nituen han eta prozesu baten hasiera izan zen, non Mundukide, kooperazioa eta kontrastez beteta dagoen Brasil bezalako herrialde erraldoi bat ezagutu nituen.
Hamahiru urteotan asko aldatu da mundua eta zer esanik ez Mundukide martxan jarri zen 1999tik hona. Errazagoa edo zailagoa da gaur egun Mundukidek lan egiten duen herrialdeetan lan egitea?
Mundua, orokorrean hobera joan da; horixe esaten dute behintzat makro datuek, pobrezian bizi den jendea, esaterako, murriztu egin delako. Hori bai, aberatsak are aberatsagoak direla ere esan behar da. Arlo administratiboari dagokionez, gauzak zaildu egin dira: baimenak, bisatuak… 25 urte hauetan zaildu egin da horiek eskuratzea. Boluntarioak topatzea ere zailagoa da, jende gazte gutxiago animatzen da horretara. Beñat Arzadunentzat orain 25 urte Mozambikera boluntario joatea sekulako abentura izan zen; gaur egun, aldiz, Mondragon Unibertsitateko ikasleek deitzen digute esanaz Mozambikera doazela bizikletan eta aholkuak eskatzeko. Lehen boluntario izatea izan zitekeen abentura sentsazioa gaur beste modu batera lortu daiteke. Administrazioen aldetik zorroztasun handiagoa dago proiektu bat onartu edo babesterako orduan; zailagoa da haiengandik dirua lortzea. Eta gure lanak berdina izaten jarraitzen du: petsonei, lanaren bidez bizimodua hobetzeko baliabideak ematea. Komunikazioan, aldiz, erraztu egin da egoera. Bere momentuan Mozambikerekin hitz egiteko irrati sistema bat asmatu behar izan zuten; gaur egun, mugikorra hartu eta Whatsappez munduko edozein tokirekin berba egin dezakezu.
Bi kontinentetako bost herrialdetan lan egiten du Mundukidek: Brasilen, Ekuadorren, Kolonbian, Mozambiken eta Etiopian. Bakoitzaren egoeraren argazki azkar bat ateratzeko modua izango zenuke?
Zehaztu, Etiopiaren kasuan Patronatuak hango proiektua gelditzea erabaki zuela 2024 amaieran. Etiopia inoiz ere konkistatua izan ez den herrialde oso handia da, ondo ezagutu behar dena. Lehen, lan egiteko aukerak ematen zituen, baina Nobel saria irabazi zuen Lehen Ministro berriak agintea hartu eta bizpahiru urtera bizpahiru gerratan sartuta zegoen. Jarduna asko zaildu zitzaigun, edo akaso ez genuen nahikoa pazientzia izan. Egun, GKE gehienak larrialdi humanitarioari erantzuteko lanetan dabiltza han eta horrek lan egiteko gure esparrua murrizten zuen. Mozambikerekin daukadan sentipena penarena da, azken urteetan, agintarien kudeaketa eskasagatik, egoera okertu eta herrialdeak atzerantz egin duelako. Testuinguru horretan geuk ere gure lana moldatu egin behar izan dugu. Mozambiken ikusitakoak ikusita ikasi dut nik zer den benetan pobrea izatea. Brasil, niretzat, beti izango da berezia. Sekulako potentziala duen herrialdea da, baina aurrera egitea kosta egiten zaio. Kontraste handiak ditu: batzuk ez dute ez urik ez argirik eta beste batzuk helikopteroan doaz erosketak egitera; hori oso zaila da hemengo parametroetan ulertzea. Kolonbiaren kasuan, indarkeria nabarmenduko nuke. Bazirudien bake-itunekin-eta gauzak baretuko zirela, baina indarkeria oso modu gordinean itzuli da; nekazari eremuetan bizi den jendea oso gaizki ari da pasatzen. Eta Ekuador indigenekin lotzen dut, zenbait kasutan oraindik ere mundu modernoarekin harremanik izan ez duten indigenekin. Oihanean bizi den jendea da, Internet zer den edo Trump nor den ez dakiena eta, esaterako, meatzaritzaren industriarekin borrokatu behar duena. Herrialde horietan guztietan dago errealitate kapitalistaren kontra eta naturarekin bat bizi nahi duten erakundeak eta jendea, eta zenbait kasutan horregatik beragatik hil ere egiten dituzte.
Mundukidek Fundazioak berak zelako bilakaera izan du hamahiru urteotan?
Hori, barrutik baino hobeto ikusiko da kanpotik. Gu, behintzat, hasierako ideia eta printzipioekin koherenteak izaten saiatu gara, printzipio kooperatiboekin. Mundukide Fundazioak zer eta zela eskaintzen duen mantentzen ahalegindu gara. Kooperatibismoaren hasierako printzipioak, azken finean: pertsonen prestakuntza, ahalduntzea eta lanaren bitartez haien bizi baldintzak hobetzeko aukerak izatea. Hori lortzeko bideak, hau da, pertsonak, finantziazioa, kudeaketa… nola gauzatu izan ohi da erronka. Izan ditugun azken hiru plan estrategikoetan helburu estrategiakoak eurak ere antzerakoak izan dira, betiere Mundukideren eta kooperatiben arteko harremanak mantenduz; kooperatibentzat Mundukide bada balio sendo bat. Hori da beste erronketako bat: kooperatibistek Mundukide haiena balitz bezala sentitzea.
Kooperatibekin duen harremanagatik esan izan duzu Mundukide ezberdina dela beste GGKEekiko?
Hori da ezberdin egiten duen faktoreetako bat, baina beste bat da Mundukide interkooperazio proiektu bat izan zela hasieran. Bailarako hainbat GKE zeuden sorreran: Harreman, Anelkar, Hiruatz… Horiek oraindik ere badaude Patronatuan. Eta sortzeko modu horrek hasieratik markatu du Mundukideren izaera eta inpaktua eragiteko ahalmena. Zertarako batu ziren berez proiektu propioak zituzten GKE erakunde horiek? Pentsatu zutelako batuz eta kooperatibengana joaz haien eragina handitu eta jende gehiagorengana heltzea lortuko zutela. Horrek guztiak ezberdintzen du Mundukide, bai hasieran eta baita orain ere.
Euskadiko GGKE Koordinadorako lehendakaria ere izan zara azken urteotan. Gizarte moduan nola gabiltza elkartasun aldetik?
Egon badago eta hori eskertu behar da. Badago jendea boluntario moduan edo diruarekin laguntzen duena. Baina gehiago beharko litzateke. Izan ere, Barne Produktu Gordinaren %0,7 elkartasun proiektuetara bideratzeko irizpidea, orokorrean, ez da betetzen erakunde publikoetan. Eta pertsonok ere, zenbat denbora edo diru eskaintzen diogu besteei laguntzera? Pertsona eta erakunde moduan hausnarketa bat egin behar dugu, azken finean dirua soberan dugulako eta beste batzuekin partekatu beharko genukeelako.
Iaz onartu zen Lankidetzarako eta Elkartasunerako Euskal Legea adostasun sozial eta politiko zabalarekin. Zertan igarri duzue?
EAEko 2025erako aurrekontuetan ez du eraginik izan; espero dezagun 2026ko aurrekontuetan igartzea. Legeak dio, adibidez, Jaurlaritzaren aurrekontuaren %0,7 elkartasunera bideratu behar dela. Beste alde batetik, legeak jasotzen dituen hainbat puntu edo ideia nagusi orain garatu behar dira; horretara baliabideak bideratu behar dira, eta baita prozesu bat finkatu ere. Benetan aurrekontua handitzen bada, Mundukiderentzat aukera bat izango da.
Itxaso Erretolazak hartu dizu lekukoa Mundukiden. Esku honetan geratzen da?
Azken Mundukide lasterketan ezagutu nuen. Baina urtetan Ederlan Taldeko Ederteken egon ostean zuzendari izatea onartu badu esan gura du berak ere apustu bat egin duela Mundukideren alde eta hori niretzat seinale oso ona da. Neurri batean, neure ibilbidea gogorarazten dit.
Eta zuk zeuk, zer egingo duzu aurrerantzean?
Lekeitioko Uribarren Abaroa Fundazioan hasi naiz lanean finantzen arduradun moduan. Jende nagusiarendako egoitza eta eguneko zentroa eskaintzen dituen irabazi asmorik gabeko erakundea da. Kasu horretan ere beharra duen jendearekin lan egiten du, nire ustez, garatu beharrekoa den alorrean. Baina jarraitzen dut Mundukideko bazkide izaten, eta boluntario moduan laguntzeko gertu ere banago.